Ο ΑΠΟΜΑΓΕΜΕΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΜΑΣ

Ζούμε παράξενες εποχές. Ο λαμπερός μας κόσμος του καταναλωτικού παράδεισου, όπου όλοι έτρεχαν γρήγορα να προλάβουν να γευτούν τα ατέλειωτα δώρα του, ήταν χτές αλλά μοιάζει τόσο μακρινός.

Από κοντά και οι «υψηλότερες» αναζητήσεις. Συγγραφείς, «δάσκαλοι» και οργανώσεις διύλιζαν κάθε πνευματική διδασκαλία για να προσφέρουν εύπεπτη τροφή που θα μπορούσε να καταναλωθεί άμεσα, ως ένα είδος πνευματικού φαστ- φουντ.

Τα μηνύματα ήταν απλά και υπερφίαλα σαν την εποχή: μην πιέζεστε, μην προβληματίζεστε, μη σκοτίζεστε μέσα σε λαβύρινθους ιδεών και σελίδων βιβλίων. Σε 48 ώρες σας διδάσκουμε τη μέθοδο για να βρείτε την ευτυχία, να αποχτήσετε λεφτά και το σύντροφο της ζωής σας!

Τα σλόγκαν απλοϊκά για να είναι κατανοητά απ` όσους ήθελαν να προσθέσουν στο βιογραφικό τους και πινελιές «ψαγμένου»: θετική σκέψη, τα καθαρίζει όλα σαν απορρυπαντικό. Εστιασμένη σκέψη και το σύμπαν θα συνωμοτήσει για τη μεγαλειότητά σου και μόνο.

Ήταν γραφικός όποιος σχολίαζε ή αμφισβητούσε τότε αυτή την κατάσταση, που είχε τόσο σχέση με εσωτερισμό όσο η γάτα μου με έναν ελέφαντα τσίρκου. 

Κι όμως, όλα είχαν ειπωθεί από «γραφικούς» που οι λειτουργικά αγράμματοι PHDάδες, λάτρεις και δημιουργοί των οικονομικών μπαλονιών, δεν μπορούσαν να κατανοήσουν ούτε την εισαγωγή των βιβλίων τους.

Ο Μαξ Βέμπερ (1864- 1920) εκατό χρόνια πριν, στο έργο του Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού, σημειώνει ότι η πλέον χαρακτηριστική ιδιαιτερότητα του δυτικού κόσμου είναι η απομάγευση του κόσμου μαζί με τον «εξοβελισμό» της μαγείας ως τεχνικής σωτηρίας».

Μια θεμελιώδης αλλαγή επιβλήθηκε στη σχέση ουρανού και γης, που αφαίρεσε την επιρροή του πνευματικού στοιχείου στο εγκόσμιο και άλλαξε πλήρως την τάξη του κόσμου και των ανθρώπων.

Σκοπός πια έγινε το έργο που θα παράγεις και το κέρδος, ο υλικός πλούτος που θα σωρεύσεις, ως δείκτης της επιτυχίας σου. Ο παράδεισος έγινε πλέον απτός και το χρήμα η μόνη και χειροπιαστή επιβεβαίωση της θείας ευλογίας.

Σταδιακά η «εξέλιξη» αυτή οδήγησε σε ένα ισχυρό κράτος με ανίσχυρους θεούς και πολίτες αφοσιωμένους πλήρως στο κέρδος. Όποιος δεν ακολουθούσε τούτη την οδό ήταν ανήθικος, αφού δημιουργούσε εμπόδιο στην εξέλιξη του συνόλου, συνεπώς εξοβελιστέος. Έτσι ήρθε η βιομηχανική επανάσταση και έτσι φτάσαμε στο «Η Εργασία Απελευθερώνει» του Νταχάου.

Μερικά χρόνια μετά τον Βέμπερ, το 1985, ένας άλλος «γραφικός», ο Marcel Gauchet (συνεργάτης του Καστοριάδη) καταπιάστηκε με το ίδιο θέμα της απομάγευσης για να διαπιστώσει πώς, ενώ η θρησκευτική πίστη παρέμεινε πρώτη σε «κατανάλωση», η ουσιαστική πορεία της θρησκευτικότητας στον κόσμο είχε περατωθεί.

Δεν έχει ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι οι κοινωνίες εξακολουθούν να θρησκεύονται, μας είπε. Οι θεοί μπορεί να επιβιώνουν, αλλά η εξουσία τους πέθανε. Ο Gauchet αναγνώριζε ως το «μείζον συμβάν της ανθρώπινης ιστορίας» την ανάδυση του κράτους και την εξορία του «ιερού» από την καθημερινή ζωή.

Ένα «ξερίζωμα» του ανθρώπου από το μεγάλο παρελθόν που τον οδήγησε στο μικρό συγκριτικά ιστορικό παρόν του, απ` το οποίο δεν έχει ακόμα συνέλθει. Ο ίδιος έγραφε το 1985: «Πώς να συμφιλιωθεί η νόμιμη μέριμνα για το ενθάδε με τη μοναδική άξια λόγου μέριμνα, που δεν είναι άλλη από τη μέριμνα για το επέκεινα;».

Μέσα όμως στην καλπάζουσα ευτυχία κανείς δεν είχε χρόνο να μεριμνήσει για το επέκεινα. Αντίθετα, ηθικό χρέος μας ήταν ο χρόνος μας να επενδύεται μόνο για τη «μέριμνα του ενθάδε», μέσα σε κάθε λογής πρότζεκτς, μπίζνες πλαν και άλλες φούσκες, ποδοπατώντας σαν άχρηστα μυρμήγκια όσους δεν μπορούσαν να συμβαδίσουν ή τολμούσαν να εκφράσουν απορίες, πράγμα που συνέβη και στη χώρα μας.

Το 2008, λίγο πριν ξεσπάσει η μεγάλη καταιγίδα, μια επιστημονική ομάδα χρησιμοποίησε εδώ στην Ελλάδα την ιδέα της απομάγευσης μελετώντας τις μορφές κρίσης που υπήρχαν σε διάφορους κοινωνικούς χώρους εργαζομένων, καταλήγοντας ότι καταγράφεται πλέον μια συλλογική οδύνη, «μορφές οδύνης ανθρώπων που έχουν όλο και περισσότερο την αίσθηση ότι η κοινωνική τους δυσφορία δεν έχει χώρο να εκφρασθεί, κανείς δεν τους ακούει, πως καμιά εξουσία δεν επιμελείται , και μάλιστα χωρίς καμιά πολιτική αιδώ, τη δυσφορία που βιώνουν. Όλο και περισσότεροι πολίτες έχουν σήμερα την αίσθηση όχι μόνο πως δεν έχουν τόπο για να μιλήσουν και να εκφράσουν αυτές τις οδύνες αλλά και ότι δεν υπάρχει τρόπος για να ακουστούν».

Όπως θα καταλάβατε, κανείς δεν τους άκουσε. Στην καλύτερη περίπτωση οι ευτυχισμένοι «παίκτες» τους σύστηναν να είναι ποιο «θετικοί» ή ποιο εστιασμένοι ώστε να μπορέσει «να συνωμοτήσει επιτέλους το σύμπαν και γι’ αυτούς». Και κάπου εκεί έγινε η ανατροπή. Η εργασία μπορεί να απελευθέρωνε αλλά εμείς ως μεσογειακοί τύποι δεν παίζαμε σωστά το παιχνίδι.

Και τότε αντιληφθήκαμε πως αντί για συμπαίκτες σε κοινό παιχνίδι όπως νομίζαμε, είμαστε τα αναλώσιμα πιόνια. Ανήθικα, άχρηστα, τεμπέλικα πιόνια που δημιουργούν πρόβλημα στους αξιωματικούς του παιχνιδιού.

Και τώρα, τώρα τι γίνεται; Στην κοινωνική επιστήμη, απομάγευση είναι ο πολιτιστικός εξορθολογισμός και η υποτίμηση του μυστικισμού, εμφανής στη σύγχρονη γραφειοκρατική και εκκοσμικευμένη κοινωνία, όπου οι διαδικασίες είναι προσανατολισμένες προς ορθολογικούς στόχους, σε αντίθεση με την παραδοσιακή κοινωνία, όπου για τον Weber «ο κόσμος παραμένει ένας μεγάλος μαγεμένος κήπος».

Ένας μαγικός κήπος απ’ όπου μόνοι μας βγήκαμε για να γίνουμε κομμάτια στα Lego του Θαυμαστού Καινούριου Κόσμου και ξαφνικά ανακαλύψαμε πόσο πολύ επώδυνο είναι αυτό. Και όχι μόνο: ο μαγικός κήπος – το Ιερό που συνδέει ανθρώπους και κοινωνίες με το παρελθόν τους και τους κάνει μέρος του αιώνιου χρόνου – μοιάζει πια να έχει χαθεί…

Και φτάσαμε στο σήμερα. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, που πλέον βουλιάζει στην κρίση, και βέβαια στην Ελλάδα παρατηρείται εν μέσω των δεινών μια στροφή στην εσωτερική αναζήτηση.

Άνθρωποι που ποτέ δεν το είχαν σκεφτεί, προσπαθούν να βρουν διέξοδο από το υπαρξιακό κενό, την κατάθλιψη και την απόγνωση προσκολλώντας σε κάθε είδους «δασκάλους» και ομάδες, που τάζουν ένα κάποιο μαγικό στήριγμα στον πνευματικό και υλικό κατήφορο της καθημερινότητας τους. Και είναι πολλοί οι «δάσκαλοι», σαν τα σαλιγκάρια μετά τη βροχή.

Κάποιοι από αυτούς μπορεί μέχρι πέρσι να πουλούσαν ευρωπαϊκές επιδοτήσεις- σήμερα προωθούν τη σωτηρία ψυχών. Είναι άλλωστε το αγαπημένο σύνθημα των «θετικά σκεπτόμενων»: η κρίση γεννά ευκαιρίες!

Για να σοβαρευτούμε. Κανείς δεν μπορεί να παίζει με ψυχές και ζωές απελπισμένων ανθρώπων. Είτε εγώ, είτε εσύ, είτε κάποιο δικό σου πρόσωπο, τώρα ή σε λίγο καιρό μπορεί να φλερτάρει με την απόγνωση και την κατάθλιψη. Η κρίση πράγματι είναι μια ευκαιρία. Μια ευκαιρία όμως να δούμε πάλι τα θεμελιώδη της ύπαρξής μας.

Να δούμε πάλι μετά από χρόνια πως δίπλα μας υπάρχουν άνθρωποι με σάρκα, οστά και ανάγκες, όπως ακριβώς κι εμείς. Με ελαττώματα, όπως κι εμείς, που μας κάνουν πραγματικούς, και ελάχιστα ίσως προτερήματα, που αυτά ακριβώς μας κάνουν πολύτιμους για την κοινή μας ζωή.

Χρειάζεται να απλώσουμε το χέρι μας, όχι για φιλανθρωπία, αλλά για να γραπώσουμε το χέρι του διπλανού μας σε αλληλεγγύη. Το χέρι που τραβάς έξω από τη λάσπη είναι το ίδιο που στη συνέχεια θα σε στηρίξει για να σηκωθείς στα πόδια σου.

Όλοι μαζί πορευτήκαμε για χιλιάδες χρόνια και όλοι μαζί θα συνεχίσουμε στη στιγμή που μας αναλογεί μέσα στην αιωνιότητα. Είναι μια μοναδική ευκαιρία να ξανασκεφτούμε την πορεία μας και να επιλέξουμε με ποιους και πως θα συνεχίσουμε. Με δική μας επιλογή και όχι με κινήσεις ανάγκης.

Έτσι όπως είμαστε όλοι μέσα στη λάσπη, ας επιλέξουμε η επόμενη μικρή κίνησή μας να είναι προϊόν της δικής μας σκέψης και βούλησης. Κι αν κάπου αποτύχουμε, και τι έγινε; Αλάνθαστοι είναι μόνο οι θεοί και οι «φωστήρες» που μας έφτασαν έως εδώ.

Ας κάνουμε λοιπόν μια έστω μικρή κίνηση, στηριγμένοι στη δική μας βούληση. Τολμήστε το και που ξέρετε; Μπορεί και να πετύχει το πρώτο δικό σας μικρό βήμα και μετά με περισσότερο θάρρος να τολμήσετε ένα ακόμα μικρό βήμα.

Και με μικρά βήματα, με παραπατήματα και σκουντουφλήματα, αλλά πάντα συνεχίζοντας, να αρχίσει μια νέα πορεία.

Η δικιά σας. Η δικιά μου. Προς το μεγάλο μαγικό κήπο που πάντα υπομονετικά μας περιμένει όλους.

Το άρθρο είναι του Ιορδάνη Πουλκούρα και δημοσιεύτηκε στο άβατον.