ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΤΣΙΓΑΡΟ: ΟΙ ΑΝΤΙΚΡΟΥΟΜΕΝΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΚΑΙ Ο ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΟ…ΚΕΡΔΟΣ

Όσο οι ηλεκτρονικές συσκευές εναλλακτικού καπνίσματος κατακτούν τον κόσμο, τόσο φουντώνει η αντιπαράθεση: Είναι επικίνδυνη ή ευεργετική η χρήση των ηλεκτρονικών τσιγάρων;

Ωστόσο, για να δοθεί μια ουσιαστική απάντηση στο ερώτημα, χρειάζεται μια σημαντική διευκρίνιση: Μιλάμε για τους καπνιστές ή για τις φαρμακοβιομηχανίες;

Ένας καπνιστής δύσκολα παίρνει την απόφαση να κόψει το τσιγάρο. Ακόμα ποιο δύσκολα το καταφέρνει, αν και αφού το αποφασίσει. Αλλά, ακόμα κι αν καταφέρει να το κόψει, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να το ξαναρχίσει. Ένα λοιπόν είναι σίγουρο: όποιος μπλέκει με το τσιγάρο δεν ξεμπλέκει εύκολα.

Έτσι και ο Κινέζος φαρμακοποιός και φανατικός καπνιστής Hon Lik. Κάπνιζε δύο πακέτα τσιγάρα έως το απόγευμα και ακόμα ένα μέχρι να κοιμηθεί.

Μια επαναστατική εναλλακτική πρόταση

Η ιστορία του Hon θα μπορούσε να είναι η ιστορία πολλών ανδρών και γυναικών που είναι εθισμένοι στο κάπνισμα. Αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει είναι ότι εμπνεύστηκε ένα πρωτοποριακό προϊόν μέσα από τον εθισμό του. Και αυτό έγινε με αφορμή τον θάνατο του πατέρα του, επίσης φανατικού καπνιστή, ο οποίος πέθανε από καρκίνο του πνεύμονα.  

Ο Hon Lik είναι ο άνθρωπος που έφερε το ηλεκτρονικό τσιγάρο ξανά στην επικαιρότητα, σχεδιάζοντας μια νέα εκδοχή του (καθώς υπήρχε μια παλαιότερη εκδοχή παρόμοιας συσκευής).Ο Lik πήρε το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για το e- τσιγάρο του το 2003 και την επόμενη χρονιά το εισάγει στην κινεζική αγορά. Ήταν τέτοια η υποδοχή που είχε από το κοινό, που η εταιρεία Golden Dragon Holdings, με την οποία συνεργάστηκε ο Lik, άλλαξε την επωνυμία της σε Ruyan (που σημαίνει «σαν τον καπνό»).

Το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι μια συσκευή που προσομοιάζει την πράξη του καπνίσματος με την παραγωγή εισπνεόμενου ατμού, ο οποίος παράγεται από υγρό που έχει ως βάση του την προπυλενική γλυκόλη, τη φυτική γλυκερίνη ή την πολυαιθυλενική γλυκόλη. Τα περισσότερα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι φορητές κυλινδρικές συσκευές στο μέγεθος ενός τσιγάρου ή λίγο μεγαλύτερες (κάποια μοιάζουν με πούρα ή πίπες). Έχουν τρία βασικά εξαρτήματα: τη δεξαμενή υγρού, μέσα στην οποία τοποθετείται το υγρό καπνίσματος, τον ατμοποιητή, που περιέχει την αντίσταση για την ατμοποίηση του υγρού και την μπαταρία, που είναι επαναφορτιζόμενη. Συνήθως τα εξαρτήματα αυτά επαναχρησιμοποιούνται ή έχουν ανταλλακτικά μέρη.

Η επιτυχία του ηλεκτρονικού τσιγάρου δεν είναι τυχαία.

Στην ουσία πρόκειται για ένα προϊόν που πάνω απ’ όλα «προτείνει» στον καπνιστή έναν εναλλακτικό τρόπο καπνίσματος, προκειμένου αυτός να απαλλαγεί από τα κλασικά τσιγάρα, τα οποία είναι (όπως δείχνουν αρκετές μελέτες) διαπιστωμένα επικίνδυνα για την υγεία του. Από εκεί και πέρα, και αναλόγως με τη θέληση του κάθε χρήστη, μπορεί να λειτουργήσει και ως όχημα για την πλήρη απαλλαγή απ’ το κάπνισμα.

Η διαφορά του, λοιπόν, από άλλα προϊόντα που απευθύνονται σε καπνιστές που θέλουν να κόψουν το κλασικό τσιγάρο, όπως τα έμπλαστρα και οι τσίχλες νικοτίνης, είναι ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι πιο ανώδυνο και πιο διασκεδαστικό.

Ανώδυνο γιατί δεν προϋποθέτει διακοπή της συνήθειας αυτής καθ’ εαυτής, και διασκεδαστικό γιατί είναι ένα μοντέρνο γκατζετάκι, τα υγρά καπνίσματος με τα οποία λειτουργεί κυκλοφορούν σε διάφορες γεύσεις κ.λπ. Επιπλέον είναι και πολύ πιο φθηνό ως καπνιστική λύση από τον καπνό.

Γι’ αυτούς τους λόγους κυρίως το e- τσιγάρο τράβηξε αμέσως το ενδιαφέρον των καπνιστών και κατάφερε κάτι που δεν έχει καταφέρει μέχρι τώρα κανένα άλλο σχετικό προϊόν: να επιλέγουν να περιορίσουν ή να κόψουν εντελώς το συμβατικό κάπνισμα με τη βοήθεια ενός ηλεκτρονικού τσιγάρου όλο και περισσότεροι άνθρωποι.

Ο David Sweanor, καθηγητής Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Οτάβα, ο οποίος ειδικεύεται σε θέματα καπνού, θεωρεί ότι με τη συγκεκριμένη συσκευή συνέβη αυτό ακριβώς που φοβούνταν οι καπνοβιομηχανίες. Εμφανίστηκε μια εναλλακτική μέθοδος διοχέτευσης της νικοτίνης, που είναι ταυτόχρονα και απολαυστική. Σημειωτέον ότι η νικοτίνη μπορεί να περιέχεται μέσα στο υγρό καπνίσματος των e- τσιγάρων. Η ύπαρξη, όπως και η ποσότητα νικοτίνης που θα εμπεριέχεται στο υγρό είναι θέμα προσωπικής επιλογής του κάθε χρήστη.

Πόλεμος συμφερόντων

Ο Παγκόσμιος  Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) προειδοποίησε πρόσφατα να μη γίνεται χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων, σημειώνοντας ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι είναι ασφαλή, ή ότι βοηθούν τους καπνιστές να κόψουν το κάπνισμα. «Οι χρήστες εισπνέουν νικοτίνη και πιθανώς πολλές άλλες τοξικές ουσίες, για τις οποίες δεν είμαστε σίγουροι», αναφέρει ο ΠΟΥ και τονίζει ότι «το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν είναι μια δοκιμασμένη θεραπεία αντικατάστασης νικοτίνης». Ανησυχίες εξέφρασε και ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων (FDA) σχετικά με την ασφάλεια του ηλεκτρονικού τσιγάρου.

Τέτοιου είδους ανησυχίες εκφράστηκαν σε όλα τα μέρη του κόσμου, όπου τουλάχιστον κυκλοφορούν τέτοιες συσκευές. Οι περισσότερες εστίασαν στις άγνωστες μακροπρόθεσμες συνέπειες της χρήσης τους, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις δημοσιοποιήθηκαν αρνητικά στοιχεία, τα οποία υποστήριξαν επίσημοι φορείς. Σε αρκετές περιπτώσεις, το εμπόριο των ηλεκτρονικών τσιγάρων κρίθηκε παράνομο, έως ότου δοθεί άδεια κυκλοφορίας από τους επίσημους φορείς ελέγχου.

Το επιχείρημα πάνω στο οποίο «πατούν» οι απαγορεύσεις είναι ότι τα χημικά σκευάσματα με νικοτίνη θεωρούνται φάρμακο. Ο ΕΟΦ, για παράδειγμα, ανέφερε για το ζήτημα: «Τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατα του καπνίσματος και περιέχουν νικοτίνη υπάγονται στα φαρμακευτικά προϊόντα. Η διάθεσή τους στην αγορά προϋποθέτει τη χορήγηση άδειας κυκλοφορίας φαρμάκου από τον ΕΟΦ». Όσο για το ηλεκτρονικό τσιγάρο χωρίς νικοτίνη, ο οργανισμός το παραπέμπει προς εξέταση στο υπουργείο Ανάπτυξης.

Στην πραγματικότητα, έχει ξεσπάσει ένας άτυπος πόλεμος, που φαίνεται ότι προκύπτει κυρίως από τα συμφέροντα της καπνοβιομηχανίας τα οποία απειλούνται. Κι αυτό γιατί για πρώτη φορά στην ιστορία βρέθηκε ένας εναλλακτικός τρόπος καπνίσματος, που προσομοιάζει στο κάπνισμα κλασικού τσιγάρου σε πολύ μεγάλο βαθμό, και χάρη στον οποίο ο καπνιστής μπορεί να «πάρει» αυτό που πραγματικά χρειάζεται: τη νικοτίνη.

Ας σημειωθεί ότι η νικοτίνη είναι η βασική ουσία που εθίζει κάποιον στο κάπνισμα. Σύμφωνα με μια από τις πιο ισχυρές εταιρείες, τη Phillip Morris, «το τσιγάρο πρέπει να λαμβάνεται ως συσκευασία, που περιέχει την ημερήσια δόση του πραγματικού προϊόντος μας, που είναι η νικοτίνη» (1972).

Ωστόσο, το ηλεκτρονικό τσιγάρο απειλεί τα συμφέροντα των φαρμακοβιομηχανιών, ακόμα κι όταν δεν περιέχει νικοτίνη και λειτουργεί ως όχημα για να συνεχίσει κανείς το κάπνισμα χωρίς να είναι εθισμένος σ’ αυτή την ουσία, είτε να το κόψει εντελώς. Μην ξεχνάμε ότι, πέρα από τον εθισμό στη νικοτίνη, το κάπνισμα είναι σε μεγάλο βαθμό μια συνήθεια με ψυχολογικό υπόβαθρο. Ο καπνιστής είναι εθισμένος και στη σκέψη και στο συναίσθημα που του δημιουργεί η πράξη του καπνίσματος.

Γι αυτό και πάρα πολλοί πρώην καπνιστές επιστρέφουν στο τσιγάρο, αν και το έχουν κόψει πριν καιρό: είναι εθισμένοι στη συνήθεια. Και, σε αντίθεση με τον εθισμό στη νικοτίνη, ο οποίος φεύγει σχετικά γρήγορα (χρειάζεται μόλις μερικές μέρες για ν’ αποτοξινωθεί ο οργανισμός), από τον εθισμό στη συνήθεια αργεί κανείς να απαλλαγεί. Η σκέψη του καπνίσματος είναι αυτή που βασανίζει τους πρώην καπνιστές, ακόμη και χρόνια μετά τη διακοπή του καπνίσματος.

Για του λόγου το αληθές, μια πάρα πολύ σημαντική έρευνα που δημοσιεύθηκε πριν από λίγα χρόνια   στο επιστημονικό περιοδικό Addiction, διαπίστωσε ότι «η συνήθεια του καπνίσματος κλασσικών  τσιγάρων μπορεί να καταπολεμηθεί αποτελεσματικότερα μέσω μεθόδων που προσφέρουν στον χρήστη προσομοίωση της πράξης του καπνίσματος, παρά μέσω μεθόδων που του προσφέρουν μόνο τη δόση του σε νικοτίνη».

Η ίδια έρευνα υποστήριξε, επίσης, ότι το αποτέλεσμα μπορεί να είναι θετικό (δηλαδή να απαλλαγεί ο καπνιστής από το κάπνισμα) ακόμα κι αν κατά τη διάρκεια της προσπάθειας που κάνει δεν λαμβάνει νικοτίνη. Αρκεί να χρησιμοποιεί μια μέθοδο που να του «υποκαθιστά» τον εθισμό στη συνήθεια. Κατά τους συγκεκριμένους ερευνητές, αυτός μπορεί να είναι και ο λόγος που πολλοί άνθρωποι κατάφεραν να κόψουν εντελώς το κάπνισμα, χρησιμοποιώντας ένα ηλεκτρικό τσιγάρο.

Φυσικά, κάτι τέτοιο είναι ασύμφορο για τις εταιρείες. Όσο αυξάνονται οι πιθανότητες να μην επιστρέψει ο πρώην καπνιστής στο τσιγάρο του, τόσο το χειρότερο για τα ταμεία τους.

Ακούγεται παράλογο, αλλά αυτό σημαίνει εμπόριο. Το αποτέλεσμα μετράει… στο ταμείο!

Έρευνες Vs έρευνες

Οι μεν είναι καλές, οι δε κακές. Ας ξεκινήσουμε από τις τελευταίες: Η Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική  Εταιρεία (ERS) υποστήριξε ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν αποτελεί ασφαλή εναλλακτική λύση για το κάπνισμα ή για τη διακοπή του, ούτε θεωρείται κατάλληλο για χρήση σε χώρους όπου το συμβατικό κάπνισμα απαγορεύεται. Η ERS υποστήριξε, επίσης, ότι σε κάποια σχετικά προϊόντα έχουν ανιχνευθεί καρκινογόνες και τοξικές ουσίες, όπως η διαιθυλενογλυκόλη- ένα συστατικό που χρησιμοποιείται ως υλικό απόψυξης. Τελικά ο οργανισμός, με ανακοίνωση που εξέδωσε, τάχθηκε κατά της κατανάλωσης όλων των προϊόντων καπνού και των ηλεκτρονικών τσιγάρων, με το επιχείρημα ότι όλα αυτά τα προϊόντα ενέχουν σημαντικό κίνδυνο για την υγεία των καπνιστών.

Ακόμα μια ανακοίνωση που προκάλεσε αναταραχή σχετικά με τη συσκευή εναλλακτικού καπνίσματος είναι εκείνη του Αμερικανικού Οργανισμού Φαρμάκων, σύμφωνα με την οποία το ηλεκτρονικό τσιγάρο περιέχει καρκινογόνες νιτροσαμίνες. Μετά από πιέσεις, όμως, οι υπεύθυνοι παραδέχτηκαν ότι αυτές οι ουσίες ανιχνεύτηκαν μόνο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις (σε υγρά με υψηλή περιεκτικότητα σε νικοτίνη) και σε πολύ μικρή ποσότητα (8 νανογραμμάρια στο γραμμάριο υγρού).

Στην ανακοίνωσή του ο Οργανισμός δεν ανέφερε επίσης ότι ίδια ποσότητα νιτροσαμινών περιέχεται και στα αυτοκόλλητα νικοτίνης, τα οποία νομίμως κυκλοφορούν στην αγορά. Γιατί τα αυτοκόλλητα είναι νόμιμα, αλλά όχι και το ηλεκτρονικό τσιγάρο;

Οι υποστηρικτές του τελευταίου είναι κατηγορηματικοί: πιστεύουν ότι οι επίσημοι οργανισμοί που έως τώρα τάχθηκαν κατά της ηλεκτρονικής συσκευής καπνίσματος δεν λαμβάνουν υπ’ όψιν τους έρευνες που αποδεικνύουν ότι δεν περιέχει κανένα καρκινογόνο συστατικό και ότι η χρήση της είναι πολύ λιγότερο επιβλαβής από τα συμβατικά τσιγάρα.

Το ότι τα επίπεδα των νιτροσαμινών καπνού στο ηλεκτρονικό τσιγάρο βρίσκονται σε επίπεδο ίχνους και σε ποσότητα εγκεκριμένη από τον FDA, ενώ αντίθετα τα επίπεδα των νιτροσαμινών στα προϊόντα καπνού είναι 300 έως 1400 φορές υψηλότερα, αποδείχθηκε στην ερευνητική εργασία των  Stepanov et al, η οποία πραγματοποιήθηκε στο καρκινικό κέντρο του Πανεπιστημίου της Μινεσότα, το 2006.

Στην τεχνική έκθεση του Ben Thomas Group, LLC το 2009, με επικεφαλής τον εξειδικευμένο σε θέματα υγείας πανεπιστημιακό καθηγητή Ben Thomas, η οποία είχε ως στόχο να αξιολογήσει τα αποτελέσματα αναλύσεων ηλεκτρονικών τσιγάρων, διαπιστώθηκε επίσης ότι ο ατμός που παράγεται από τις συσκευές που εξετάστηκαν δεν περιείχε ανιχνεύσιμα επίπεδα καρκινογόνων νιτροσαμινών.

Στις ερευνητικές εργασίες του Δρ. Murray Laugesen το 2008 και 2009, οι οποίες διεξήχθησαν σε εξειδικευμένα εργαστήρια στη Νέα Ζηλανδία και εξέτασαν τον ατμό των συσκευών της Ruyan, της πρώτης- και πλέον πολυεθνικής- εταιρείας παραγωγής ηλεκτρονικών τσιγάρων, διαπιστώθηκε ότι αυτός δεν ήταν επιβαρυμένος με καμιά από τις 50 και πλέον τοξικές ουσίες που βρίσκονται πρώτες στη λίστα του καπνού των τσιγάρων. Βρέθηκε μόνο ένα ίχνος υδραργύρου κοντά στο όριο ανίχνευσης. Η ίδια έρευνα βρήκε και πολύ σημαντική διαφορά στον ρυθμό εισαγωγής της νικοτίνης με το ηλεκτρονικό τσιγάρο, σε σύγκριση με το κανονικό. Τα γενικό συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν παράγει καπνό ή καπνό με τοξικές ουσίες, οι δε εκπομπές αυτού σε σύγκριση με το κανονικό τσιγάρο είναι 100 με 1000 φορές ασφαλέστερες.

Το 2009, το Εργαστήριο Φασματομετρίας Μάζας και Ανάλυσης Διοξινών του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» εξέτασε τα υγρά αναπλήρωσης μιας άλλης γνωστής εταιρείας ηλεκτρονικών τσιγάρων και διαπίστωσε ότι δεν είναι τοξικά για τον άνθρωπο. Πέραν τούτου, διαπιστώθηκε και ότι, από 34 πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες (ΡΑΗ) που περιέχονται στα κανονικά τσιγάρα και που είναι γονιδιοτοξικοί και καρκινογόνοι για τον άνθρωπο, κανείς δεν ανιχνεύτηκε στα υγρά της εταιρείας αυτής. Καμία ένδειξη δεν υπήρχε, επίσης, για ύπαρξη γλυκόλης διεθυλενίου και νιτροσαμινών.

Στη μελέτη των Vansickel et al το 2010, η οποία διενεργήθηκε στο κλινικό εργαστήριο φαρμακολογίας του Πανεπιστημίου της Virginia και αποτελεί κλινική μελέτη σε διάφορες μάρκες κανονικών και ηλεκτρονικών τσιγάρων, διαπιστώθηκε ότι κάτω από οξείες συνθήκες δοκιμών, κανένα από τα ηλεκτρονικά τσιγάρα δεν εκθέτει τους χρήστες σε μετρήσιμα επίπεδα της νικοτίνης ή CO (μονοξειδίου του άνθρακα), σε αντίθεση με το τι συμβαίνει με τη χρήση του κανονικού τσιγάρου.

Στη μελέτη, τέλος, των Zachary Cahn και Michael Siegel το 2010, του Πανεπιστημίου του Berkeley California, στην οποία γίνεται μια συγκριτική και εις βάθος ανάλυση των ερευνητικών αποτελεσμάτων των σημαντικότερων μέχρι σήμερα σχετικών μελετών, αναφέρεται ότι καμία από τις γνωστές καρκινογόνες ουσίες που υπάρχουν στα κανονικά τσιγάρα δεν έχει βρεθεί στα δοχεία αναπλήρωσης ή στον ατμό του ηλεκτρικού τσιγάρου, τουλάχιστον σε ποσότητα μεγαλύτερη της ανίχνευσης. Ενώ επιπροσθέτως, επισημαίνεται ότι μολονότι τα σχετικά προϊόντα του ηλεκτρονικού τσιγάρου υπάρχουν στις αγορές πάνω από 3 έτη, ουδέποτε έχουν αναφερθεί δυσμενείς επιπτώσεις.

Συμπερασματικά, φαίνεται ότι το μεγαλύτερο κακό που προκαλούν τα ηλεκτρονικά τσιγάρα δεν αφορά στον άνθρωπο, αλλά στις εταιρείες. Γιατί, όπως όλα δείχνουν, είναι σαφώς λιγότερο επικίνδυνα από τα προϊόντα καπνού που εμπορεύονται οι τελευταίες, πολύ πιο φτηνά από αυτά ως καπνιστική επιλογή και οδηγούν στην πλήρη διακοπή της συνήθειας του καπνίσματος, αναλόγως των επιθυμιών του κάθε χρήστη.

Τι περιέχουν τα συμβατικά τσιγάρα

Οι παρακάτω ουσίες έχουν ανιχνευτεί στα συμβατικά τσιγάρα, όχι όμως και στα ηλεκτρονικά:

Ασετόν, Αμμωνία (καυστικό συστατικό που βελτιώνει τη γεύση του τσιγάρου και ευνοεί την απορρόφηση περισσότερης νικοτίνης, αυξάνοντας τον εθισμό).

 Αρσενικό (δηλητήριο).

 Βενζοπυρένιο (ένα από τα πιο ισχυρά καρκινογόνα χημικά στον κόσμο).

 Βενζόλιο (εργοστασιακό χημικό και συστατικό της βενζίνης. Είναι καρκινογόνο, υπεύθυνο για την πρόκληση λευχαιμίας και απλαστικής αναιμίας).

 Βουτάνιο (συστατικό της βενζίνης).

 Διοξείδιο του άνθρακα (άχρωμο και άοσμο αέριο που στερεί το ανθρώπινο σώμα από το υπάρχον οξυγόνο).

 Κάδμιο (καρκινογόνο, προκαλεί ζημιές στο συκώτι, τα νεφρά και τον εγκέφαλο και παραμένει στο σώμα για χρόνια).

 Φορμαλδεΰδη (καρκινογόνο, προκαλεί ζημιές στον πνεύμονα, το δέρμα και την πεπτική οδό).

 Υδροκυάνιο (άχρωμο δηλητηριώδες αέριο).

 Μεθοπρένιο (εντομοκτόνο).

 Μόλυβδος, υδράργυρος, νικέλιο (επικίνδυνα για τον ανθρώπινο οργανισμό βαρέα μέταλλα).

 Νιτρικό οξείδιο (επηρεάζει βραχυπρόθεσμα τη δραστηριότητα των αεραγωγών).

 Φαινόλη (χρησιμοποιείται στα απολυμαντικά και στο πλαστικό).

 Πολώνιο (καρκινογόνο ραδιενεργό στοιχείο).

 Στυρένιο (συναντάται σε μονωτικά υλικά).

 Τολουένιο (χρησιμοποιείται ως κόλλα από τους ταριχευτές και προκαλεί ζημιές στο κεντρικό νευρικό σύστημα).

 Και τουρπεντίνη (τοξικό χημικό).

Το άρθρο είναι της Λίλας Σταμπούλογλου και δημοσιεύτηκε στο ΗΝ η επιμέλεια έγινε από τον ανήσυχο.